PROF. UNIW. DR ADAM FISCHER
BYŁY WICEKUSTOSZ BIBL. ZAKŁ. NAR. IM. OOSOLIŃSKICH

ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH

ZARYS DZIEJÓW

LWÓW 1927
ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH

Pisownia oryginalna, wyróżnienia tekstu pochodzą od autora strony

SPIS TREŚCI 

  1. Miłośnictwo książek w Polsce 
  2. Twórca Zakładu Nar. im. Ossolińskich 
  3. Ossolineum ostoją polskości we Lwowie 
  4. Pod nadzorem rządowym 
  5. W dobie rozkwitu 
  6. W czasach wielkiej wojny i w Polsce niepodległej 
  7. Skarbnica kultury polskiej i narodowych pamiątek 
  8. Zasoby materjalne i działalność wydawnicza 

VI. W CZASACH WIELKIEJ WOJNY I W POLSCE NIEPODLEGŁEJ

W potokach krwi, pośród blasków łuną pożogi jaśniejącego nieba, wśród łez, żałoby i nędzy odbywał się pochód lat 1914-1920. Cały świat stanął w ogniu, nadeszła epoka przemiany wszelkich wartości. Wszystko ruszyło się z posad - rzeczy i ludzie, teorje i hasła. Padały miasta, rosła pustynia zniszczonych obszarów, ginęły żywoty ludzkie... Rozległa, nieszczęśliwa ziemia polska obficiej niż inne zrosiła się krwią, tyle razy i tak szczodrze wylewaną na niwach lechickich. A jednak ponad cmentarzem spraw i rzeczy, które są znikome, hartowała się w ofierze dusza narodu... A jednak były to dla nas lata wielkie, historyczne, zapisane w księdze naszego rozwoju głoskami krwawo-złotemi, lata odrodzenia! „Bo nie na pobojowiskach, armatami przeoranych, bo nie w nędzy zgliszcz i ruin, bo nie w głodzie pól niezasianych umierają narody"... Nic nie ginie, co jest w duchu mocne. Polska przetrwała bohatersko całą tę dantejską otchłań.

Przetrwało też owe czasy Ossolineum, którego losy z losami Polski są zawsze najściślej złączone. Wiekowa kuźnica nauki ostała się w wirach zdarzeń politycznych z godnością i poczuciem słusznej sprawy. A nie brakło chyba groźnych momentów w kresowym Lwowie, straszliwą zawieruchą bezustannie nawiedzanym. Już z początkiem wojny we wrześniu r. 1914 zwycięskie wojska Rosji wkroczyły do miasta. Cała Polska zadrżała wtedy o losy Bibljoteki. Krążyły nawet pogłoski, że Ossolineum padło pastwą ognia lub że je wywieziono do Towarzystwa Historycznego w Moskwie. Istotnie był pomysł „przeniesienia" zbiorów, przedstawiony okupantom przez członka Akademji piotrogrodzkiej prof. Szmurłę, ale nagły odwrót armji rosyjskiej udaremnił chytry projekt. Miasto odzyskali Austrjacy.

Teraz zaczęły się dla Zakładu niepomierne trudności, zwłaszcza W związku z powolnem słabnięciem mocarstw centralnych. Cały ruch sparaliżowany, penurja, młodszy personel musiał pójść na pole bitew, a niejeden z nich legł albo zaginął bez wieści. Szczęściem zbiory nie były bezpośrednio zagrożone.

Dopiero w listopadzie r. 1918, gdy na ulicach zawrzał bój o przynależność Lwowa, dopiero wtedy skarbnica narodowych pamiątek ujrzała się w obliczu katastrofy. Wojsko bowiem ruskie urządziło sobie pozycję bojową w książnicy, aby móc z niej ostrzeliwać placówki polskie w przeciwległym gmachu głównej poczty. A szaniec ochronny uczynili dla się żołnierze ruscy z grubych roczników dawnych czasopism, z rzadkich kompletów i wogóle większych foljantów! Łatwo pojąć, jakie niebezpieczeństwo groziło zbiorom, skoro przecie w zaciętych zmaganiach ów bliski gmach pocztowy spłonął prawie doszczętnie. Wszelako dzięki legendowej obronie grodu pobyt niepożądanej załogi trwał ledwie parę tygodni, jasny poranek 22 listopada uniemożliwił dalsze pustoszenie. Po wyparciu przeciwników poza mury miasta nie ustąpiła jeszcze groza. Pociski artyleryjskie, miotane w ciągu czterech miesięcy, sięgały często murów Zakładu, zrządzając nieraz dotkliwe szkody. Personel urzędował pod kulami. Nauczony doświadczeniem zarząd umiał już w następnej bolszewickiej opresji r. 1920 przetransportować wcześnie wszystkie co najcenniejsze: rękopisy, cymelja, numizmaty i muzealja do Krakowa. Jak zaś uzasadniona była ta przezorność, dowodzi tajny rozkaz atamana Budionnego, polecający natychmiast po zajęciu Lwowa przewiezienie zbiorów Ossolineum w głąb Rosji. Czerwony regime w odniesieniu do Polski zachował dawną metodę rabunkową.

Po zmarłym Wojciechu Kętrzyńskim (1918) dyrekcję objął Ludwik Bernacki, który już w r. 1906 jako skryptor i kustosz, później zastępca dyrektora składał dowody wielkiej energji. Wyróżniało go przytem od poprzedników specjalne przygotowanie w kierunku bibliotecznym i bibljograficznym. Bogate wiadomości teoretyczne, zdobyte w podróżach zagranicą, zastosował nowy szef bez zwłoki, oczywiście według środków, jakie miał do dyspozycji. Były tu zaś istotnie poważne trudności. Destrukcyjny wpływ światowej burzy uwidoczniał się na każdym kroku. Wojna zniszczyła nadto majątki fundacyjne, po wygaśnięciu przywileju zachwiała dochodowem Wydawnictwem książek szkolnych. Pomimo tych i piętrzących się jeszcze skądinąd przeszkód, zabliźniały się stopniowo rany, organizm narastał świeżą tkanką. Niebawem pomnożył się personel, i to lepiej, niżeli poprzednio dotowany. Z jego pomocą przeprowadza Bernacki szereg zasadniczych reform w całym wewnętrznym ustroju instytucji. Biura ulegają gruntownemu przekształceniu, meljoruje się systematycznie katalog i stan książek, pracownia naukowa urządzona bardziej nowocześnie jest cały dzień otwarta. Z książnicy ślady dawnych zaniedbań i obcej inwazji usunięte, a w oczyszczonej, od podłóg do kopuły, zbiory celowo przestawione. Inkunabuły i druki XVI stulecia umieszczono bezpieczniej. Najrzadsze okazy pisma i druku znalazły się teraz w gablotach dostępnych publiczności. Równocześnie zaś z rzeczonemi przemianami dokonywa się robota codzienna o niezwykle żywem tempie, gdyż zwiększył się ruch studjujących i kwerend; należało powetować różne zaniedbania, uporać się z przybytkiem wielu prywatnych bibljotek i archiwów, że powiemy tu tylko o nader ważnem archiwum sapieżyńskiem i słynnych zbiorach Pawlikowskich, które za wpływem i pośrednictwem dyrektora w chwilach grozy składano w Ossolineum jako w pewnej przystani. Stąd ciężki problem: braku miejsca daje się odczuwać dotkliwie. Jeżeli nadmieni się tutaj, iż Bernacki w myśl Fundatora wznawia po latach wojny i wygaśnięciu, jak się rzekło, przywileju, zdezorganizowane wydawnictwo i stwarza Przewodnik Bibljograficzny z dodawanym doń Katalogiem dubletów, że nawiązuje stosunki z zagranicą, uzyskując wymianę publikacyj, że bierze udział w licznych konferencjach w stolicy, gdzie rzuca projekt założenia Bibljoteki Narodowej, że wraz z kustoszem Kazimierzem Tyszkowskim uczestniczy w Komisji Rewindykacyjnej w Moskwie, a wreszcie przysłużą się ogłoszeniem inwentarza rękopisów Zakładu w reprodukcji maszynowej - otrzymamy przybliżony obraz działalności obecnej dyrekcji na miarę wymogów i postępu bibljotekarstwa polskiego.

Pod przewodnictwem dyrektora pełni obowiązki swoje sekretarz naukowy Tadeusz Czapelski (od r. 1891), były redaktor pism warszawskich Kurjera Warszawskiego, Tygodnika Ilustrowanego, Kurjera Codziennego, a we Lwowie Kroniki Powszechnej i Niedzieli, znakomity publicysta. Tak zwany „pan redaktor" należy do typu owych dawnych współpracowników, którzy z bezgranicznem przywiązaniem, wolni od wszelkich osobistych ambicyj są tu zupełnie anonimowymi autorami wszystkich kulturalnych poczynań.

Podobnież i w tym wypadku mistrzowski stylista od szeregu lat wspaniale układa różne bibljoteczne pisma; z jego też niezmordowanym trudem dokonywa się korekta uczonych publikacyj Zakładu. Korekta zaś owa nie ogranicza się do literalnych poprawek, ale wnika tak głęboko w treść dzieła, że z wdzięcznością przyjmują ją wszyscy uczeni autorowie, korzystający z wydawniczej gościnności Instytutu. Nadto pracują obecnie kustoszowie Kazimierz Tyszkowski, zdolny historyk i zasłużony członek Komisji Rewindykacyjnej, Władysław Tadeusz Wisłocki, niepośledni bibljograf, wierny kontynuator idei słowianofilskiej w Ossolineum, a jeszcze kustosz Muzeum Lubomirskich, docent Politechniki, biegły historyk sztuki Mieczysław Gębarowicz. Ks. kuratora zastępuje od r. 1923 Ignacy Dembowski, który jako prezydent Rady Szkolnej Krajowej zjednał sobie ogólne uznanie społeczeństwa; sekretarzem administracyjnym Zakładu jest Stanisław Olexiński. Oprócz wymienionych może się Zakład pochwalić wyborowem gronem młodszych sił bibljotecznych i pomocniczych.

VII. SKARBNICA KULTURY POLSKIEJ I NARODOWYCH PAMIĄTEK

Wśród skarbnic starej kultury naszej zajął Zakład Ossolińskich chyba najpoczestniejsze miejsce. Oto wymowne świadectwo dziwnie potężnego rozmachu umysłowego, jaki cechował Polskę w wiekach jej chwały. Wspomnienia dawnych, świetnych czasów budzą się w widzu, kiedy patrzy dzisiaj ze czcią na te zabytki przeszłości w szafach, gablotach, bądź rozwieszone po ścianach bibljotecznych i muzealnych. Nawskroś nasza dusza i serce nasze bije w murach najbardziej narodowej instytucji na całych ziemiach polskich. Przewspaniałą jest Bibljoteka Jagiellońska, lecz jako bibljoteka uniwersytecka kompletuje zbiory swoje raczej w ogólnym kierunku. Inne z muzeów wiekiem i liczebnością działów ustąpić muszą prymu Zakładowi. Zdała od zgiełku, ofiarność obywatelska stworzyła poważną świątynię pamiątek, od lat stu służącą kulturze rodzimej. W chwilach najcięższych i najboleśniejszych, po tragicznym rozbiorze było Ossolineum oazą, gdzie skupiała się myśl szczerze polska. Przez sale czytelniane przesunęły się pokolenia pracowników dla wielkiego jutra.

Jak zaś wzrastała zamożność księgozbioru od czasu powstania, udowodni tu parę zestawień.

W r. 1827 przetransportowano zbiory Ossolińskiego z Wiednia do Lwowa w 50 skrzyniach, z których wydobyto unikatów, t. j. dzieł głównych, oznaczonych liczbą porządkową, 10.121 w 19.055 tomach oraz 552 rękopisów. Nadto przywieziono z Przybysza 861 dzieł i 62 fascykułów Fragmentorum variorum ex constitutionibus Polonicis, legibus, variis publicis sermonibus ac epistolis, quae abs-que initio et fine sunt.

W r. 1830 po dokonanem na miejscu obliczeniu Bibljoteki znalazło się w niej dzieł 24.342, rękopisów już 748 tomów. Oto zaś cyfry z ważniejszych lat następnych:

Rok  Dzieła unikaty  Dublety   Atlasy i mapy  Rękopisy  Autografy  Dyplomy  Muzykalja 
1860  49.654 - 321 1.429 2.189 193 -
1870  60.690 2.936 515 1.872 2.525 419 -
1880  75.665 5.603 1.089 2.867 2.689 872 -
1890  87.530 7.880 1.845 3.371 2.782 992 230
1900  107.083 11.440 1.985 4.353 3.013 1.447 330
1910  131.200 3.031 2.226 4.809 5.278 1.667 401
1913  143.150 5.438 2.253 4.495 5.296 1.710 413
1926  192.900 - 3.001 5.831 9.568 1.982 728

Uderzająco szybki wzrost swój zawdzięcza Ossolineum w znacznej części ogółowi. Możnaby tu wyliczyć nieskończony rejestr mecenasów. Każde doroczne sprawozdanie podaje ich dziesiątki, nawet setki. Zapisy zaczynają się od początku istnienia Instytutu, jeszcze bowiem za życia Fundatora. Przechowany w manuskrypcie Pamiętnik darów obywatelskich, dla księgozbioru narodowego otwiera następująca introdukcja: „Dary dla Zakładu Narodowego uczynione są darami dobru publicznemu, są cząstkami tej ogólnej składki, dla której każdemu szlachetnie myślącemu chęć chwalebna przyłożenia się do powszechnego obecnych i przyszłych pokoleń pożytku, do rozszerzenia światła nauk w narodzie, jest powodem. Wspaniali dawcy takowych ofiar stają się sprawcami ogólnego dobra i zasługują przeto, aby sprawiedliwość i wdzięczność narodowa, umiejąca cenić ich chwalebne chęci, kwoli pamięci i przykładu tak współczesnych, jako i potomnych wieków, imiona ich i dary piśmiennem świadectwem podała". Już w r. 1819 pisano w Gazecie Lwowskiej: „Skoro tylko ten przybytek w sposób od pożaru zabezpieczający, urządzony i przyzwoitą usługą podług myśli założyciela opatrzonym będzie, nietylko zostanie składem własności publicznej w przedmiotach pięknych sztuk i nauk, ale nawet i dla własności prywatnych, tak we względzie wspomnianych artykułów, jako i archiwów domowych, gdy do tego okoliczności czasu i miejsca dozwolą". Wślad za tem zrozumieniem celów Zakładu przyszły wnet i czyny.

Marcelina hr. Worcellowa (w. r. 1819) przeznaczyła dochód z dóbr swoich częściowo na Bibljotekę, częściowo zaś na stypendja dla ubogiej młodzieży, kształcącej się w Ossolineum. Wkrotce Eugenjusz Brodzki oddaje zbiory i w gotowiźnie dorzuca 180 dukatów. Za nim idzie Aleksander hr. Stadnicki z Kosienic, przekazując sumę 5.000 złr., od której procent ma być użyty na zakup książek. Dalej Wincenty Kopystyński leguje na dobrach Putiatyńce i Łuczyńce sumę 500 dukatów holenderskich. Znaczny też legat zostawił Roman ks. Sanguszko, a w jego ślady Ksawery hr. Branicki kwotę 1.000 franków w złocie. Ludwik Zaremba Skrzyński powierza obfity zbiór dzieł z umiejętności politycznych i prawnych z tem zastrzeżeniem, aby Bibljoteka była w tym kierunku pomnażana. Ignacy hr. Skarbek zapisał swoje książki oraz zbiory minerałów, konchyljów, ryciny, rysunki i t. d. Edward hr. Fredro składa archiwum starostwa rzeczyckiego, a Eleonora hr. Wandalin Mniszchowa bardzo cenne rękopisy.

Myślano zaś zarówno o Bibljotece, jak o Muzeum. Ofiarują więc: Aleksandra Słowacka pamiątki po Juljuszu; Marceli Hulewicz dzieło delia Belli Wjazd Ossolińskiego do Rzymu; Jerzy ks. Lubomirski, Adam ks. Sapieha i Józef hr. Zamoyski wspólnym sumptem kupiony biust Mickiewicza, dłóta Dawida d'Angers; Mieczysław Niewiarowicz, artysta-malarz, znany pod pseudonimem Jana Tysiewicza, kilkadziesiąt obrazów, sporo przedmiotów muzealnych oraz nieruchomości we Francji, oszacowane na 25.000 franków w złocie, z której to kwoty część Zakład uzyskał dopiero niedawno; Walerjan Czajkowski ze Swirza szereg płócien (pośród nich arcydzieła Matejki i Kossaka); Karol Kühnl, major wojsk austrjackich (zm. 1871), który w Polsce spędził młodość, a choć później żył na obczyźnie i nawet po polsku zapomniał, jako wyraz „przywiązania do kraju" cedował 148 obrazów; Józef Skarbek Borowski kilkadziesiąt akwarel i rysunków kossakowskich, oprócz innych obrazów, broni i ryngrafów; Józef Zaleski, skryptor Bibljoteki i Stanisław Zarewicz niezwykły zbiór 833 ekslibrisów, dziś wielce pomnożony. Tu wreszcie podkreślić należy capo d'opera Matejki Unję lubelską, wracającą znów po latach z sal Wydziału Krajowego do dawnej siedziby w Muzeum Lubomirskich.

Przeważały jednak zawsze dary na Bibljotekę. Składają w niej przeto, że wspomnimy główniejszych: mecenas Józef Dzierzkowski kodeksy rękopiśmienne; Stanisław Wronowski, radca sądów szlacheckich, właściciel dóbr i pałacyku u stóp Góry Wronowskich, gdzie stworzył Tusculum umysłowe i towarzyskie, 6.671 książek z przydaniem rękopisów, monet i starożytności; Adam Junosza Rościszewski, słowianofil i bibljofil, sporo nabytych z uszczerbkiem majątku książek; Antoni Schneider, zasłużony archeolog, rękopisy i wykopaliska przedhistoryczne; ordynacja przeworska około 8.000 tomów własnej bibljoteki; marszałek Tadeusz Wasilewski, Stanisław Szymanowski, Władysław Wisłocki, ks. Adam Marjański, Jadwiga Zaleska (z Gorczycznej na Podolu), Adolf Wiesiołowski (z Prelipcza na Bukowinie), Platon Kostecki swoje książki; Leopold Lityński kompleks rzadkich druków i rycin z epoki napoleońskiej; Dorota Straszewska (z Florencji) świetnie dobraną kolekcję obcych wydawnictw. Prym wszakże osiągnęli tu Józef Nargielewicz wraz z małżonką (z Wojnowa na Litwie), przekazując wspaniałą bibljotekę, złożoną z 3.684 dzieł w 8.790 tomach, oraz kilkadziesiąt atlasów.

Lata ostatnie przyniosły szczególny rozkwit zbiorów. W książnicę wsiąkają całe bibljoteki i archiwa. To już nie drobne strumyki, lecz rzeki potężne. Jeszcze w czasie przedwojennym, jakby w obawie rozproszenia, deponuje w Ossolineum, „na wieczność" Władysław ks. Sapieha archiwum rodowe sapieżyńskie, fundując przytem stypendja dla zinwentaryzowania aktów. Ozdobą archiwum tego jest oryginalna korespondencja rodziny począwszy już od kanclerza i hetmana Lwa Sapiehy. Są to po największej części listy królewskie, książąt zagranicznych i Kościoła, senatorów, dalej podkomendnych lub też podwładnych urzędników. W sprawach publicznych pisane, objaśniają szczególniej epizody wojen moskiewskich, okres najazdu szwedzkiego, rozruchów kozackich, a zwłaszcza konfederacji barskiej. Niemało też tu dokumentów odnoszących się do stosunków wewnętrznych litewskich i koronnych, do dziejów województw, powiatów, ziem, wśród których członkowie familji naczelne zajmowali stanowiska, do sejmów wreszcie i sejmików. Nadto obejmuje archiwum akta z rozmaitych dóbr i majątków. W dziale archiwalnym mieszczą się rzadkie witoldiana. Są to wszystko szczątki z dawnych archiwów kodeńskich, rożańskich, teofilpolskich i innych. Zebrał je gorliwie z pietyzmem i z niemałym nakładem, lokując narazie w Krasiczynie, niezapomniany Adam ks. Sapieha.

Z pośród historycznej rodziny najbardziej występują w archiwaljach wielki kanclerz Lew, sławny wojownik Piotr, hetman Paweł, pogromca Szwedów, Siedmiogrodzian, Dołgorukiego, Chowańskiego, dalej hetman Kazimierz Paweł (na tle wypraw moskiewskiej, chocimskiej, węgierskiej, wołoskiej i pod Kamieńcem Podolskim), Kazimierz Lew, obrońca z pod Zborowa, Beresteczka i Żwańca, wojewoda smoleński Jędrzej, Jan, pisarz polny koronny, wojewodzina bracławska, wreszcie niezapomnianych zasług Leon Sapieha.

W r. 1912 oddają księgozbiory swoje Zdzisław ks. Lubomirski z Małej Wsi i Stefan ks. Lubomirski z Kruszyny. Bibljoteka ks. Stefana obejmowała kilkanaście tysięcy tomów i manuskryptów z Gallem na czele; nadto ze strony tej rodziny doznał Zakład wielu innych jeszcze dowodów ofiarności. Eleonora ks. Lubomirska obdarzyła Ossolineum kilkutysięczną bibljoteka po dziadku Adolfie hr. Hussarzewskim, formujące się zaś tutaj archiwum Lubomirskich pomnożyły archiwalja Konstantego i Stanisława ks. Lubomirskich.

Z tegoż mniej więcej czasu pochodzą dary: p. Heleny z Wisłockich Komornickiej; p. Stefanji z Darowskich Czaykowskiej (bibljoteka po Mieczysławie Darowskim, z mnóstwem autografów i rękopisów); Aleksandrowej Wybranowskiej (t. zw. archiwum kossowskie, zawierające dokumenty rodzinne Wybranowskich); Antoniego Małeckiego (bibljoteka podręczna i rękopisy Słowackiego).

Wzmaga się zaś jeszcze ofiarność w samym okresie wojny i w dniach najnowszych. Tak uzyskuje Ossolineum znaczną część bibljoteki marszałka Stanisława hr. Badeniego. Stało się to dzięki szczodrości syna, Stanisława Henryka, który też z nabytej przez się dawnej wypożyczalni Wilda i Gubrynowicza przeznacza dla Zakładu wszystkie dzieła starsze, obce i polskie, niejedne prawdziwe rzadkości, podnosząc w ten sposób zbiory Instytutu o 10.000 tomów. Niemało zasiliło się Ossolineum niepospolitym księgozbiorem polityka i publicysty Włodzimierza Kozłowskiego (kilkadziesiąt tysięcy tomów z historji i nauk socjologiczno-politycznych).

Na mocy specjalnej umowy łączy się także z Zakładem znana dobrze w Małopolsce Bibljoteka Pawlikowskich (medycka). Założył ją Gwalbert Pawlikowski (1792-1852), gorący miłośnik i czciciel pamiątek ojczystych, a subtelny bibljofil. Zaczął on zrazu od zbierania wiadomości o artystach polskich, następnie zbierał już i same utwory wykonane rylcem, piórem i ołówkiem. Wkrótce zgromadziło się tego kilkanaście tysięcy numerów, a więc podstawa, na której później rozwinęła się kolekcja, jedna z najznakomitszych, świadcząca o wielkiej inteligencji i artystycznej duszy jej właściciela.

W r. 1921 przechodzi Bibljoteka Pawlikowskich do Ossolineum, lecz jako zupełnie odrębna całość. Pod względem ilościowym przedstawia się zbiór w tej chwili następująco:

Nazwa Numerów
Druki 21.503
Rękopisy 271
Dyplomy i dokumenty 242
Autografy 4.270
Mapy 678
Numizmaty 3.688
Pieczęcie 626
Ryciny 24.827

Pomiędzy drukami nie brak unikatów i ciekawych okazów bibliograficznych, jak np. Neue Zeitung z r. 1515 (Norymberga) z opisem zjazdu cesarza Maksymiljana z Zygmuntem I, Statut Łaskiego, druki rakowskie, a przedewszystkiem bogata kolekcja ulotnych druków począwszy od wieku XVI; bibljografom zaś wiadomo, że właśnie owe nieraz kilkokartkowe broszury pod względem rzadkości swojej przenoszą o wiele rozgłośne inkunabuły.

Również rękopisy zawierają wartościowe okazy tak historyczne jak literackie, a w ich liczbie zasługują na wyróżnienie fragmenty Rachunków dworu Jadwigi i Jagiełły, uzupełniające doskonale podobny fragment w Bibljotece Ossolińskich, karta pergaminowa z Psalmem 50, następnie Macieja z Krakowa Dialogus de corpore Christi, Rachunki pogrzebu Zygmunta Augusta, ważne materjały do stuleci XVII i XVIII, cenne opisy krajoznawcze tatrzańskie z wieków XVIII i XIX, wreszcie wiele autografów wybitnych pisarzy, jak Romanowskiego Dziewczę z Sącza i Pola Mohort.

Ale przedewszystkiem niezrównanym i wprost jedynym w swoim rodzaju jest pomieniony dział rycin. Rozpadają się one na: 

  1. Portrety (sztychy i rysunki). 
  2. Widoki miast i zabytków architektonicznych. 
  3. Rysunki własnoręczne. 
  4. Rytownicy. 
  5. Sztychy podług malarzy. 
  6. Litografje. 
  7. Święci polscy. 
  8. Stroje ludowe. 
  9. Stroje szlachty. 
  10. Stroje wojskowe. 
  11. Historyczne. 
  12. Pomniki. 
  13. Rozmaitości.

Szczególny respekt i podziw budzą prawie kompletne kolekcje rytowników, jak: Falck, Hondius, Chodowiecki, Dietrich, John, Loggau, Ziarnko, Filipowicz, Norblin, Kielisiński, Oleszczyński i inni.

Kolekcje też owe łącznie ze zbiorami Muzeum Lubomirskich umożliwiają urządzanie perjodycznych wystaw grafiki o doniosłem znaczeniu dydaktycznem, zanim nadejdzie moment opublikowania całości w typie podobnych wydawnictw zagranicznych.

W ostatnich prawie fazach wojny chronią się pod skrzydła Ossolineum zbiory ks. Jabłonowskich z Bursztyna, Jakóba hr. Potockiego z Raju pod Brzeżanami, Wincentego Chrzanowskiego z Moroczyna, resztki ocalałych z rebelji ruskiej książek Fredrów (Aleksandra) i Skarbków. Wreszcie, jakby prosto z ognia walk wyniesione, złożono tu tytułem depozytu archiwum rodzinne Luba Radzimińskich z Mokosiejowego Berehu na Wołyniu. Jest to owoc benedyktyńskiej, półwiekowej pracy Zygmunta Radzimińskiego. Udostępniony - oddawać może rzetelne usługi badaczom przeszłości. Na tym i innych wielu przykładach jak i na niedoszłym legacie Józefa Jakimowskiego z Sławuty (wdał się w to wrogo rząd rosyjski) widzimy, że zaborcze kordony nie stanowiły nigdy tam w zabiegach patrjotów.

W rzędzie ofiarodawców należy też wymienić nasze Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, które z zasobu przysyłanych obowiązkowych egzemplarzy pewną ilość książek oddaje Bibljotece Ossolińskich, przez co w znacznym stopniu ułatwia kompletowanie zbiorów nowemi wydawnictwami.

A już ściśle do tradycji pierwszych dobroczyńców Zakładu powrócił Albin Rayski. Żarliwy miłośnik ojczyzny, były poseł na Sejm galicyjski, tylko sprawami publicznemi zaprzątniony, zostawił on Instytutowi cały swój majątek (Michalewice w Rudeckiem). Podane przezeń w testamencie warunki podkreśliły jeszcze wielkoduszność i szlachetną troskę obywatela nad obywatelami. Zrozumiał bowiem Rayski, jak i poprzednicy, że Instytut narodowy potrzeba też wspierać materjalnie, jeśli wymaga się odeń wydatnej kulturalno-naukowej służby.

Na tem kończy się krótki przegląd najważniejszych donacyj, zdziałanych w odczuciu posłannictwa Ossolineum. Nieugięte w dobie ucisku, prześladowań ducha, tradycji i języka, zwalczane nawet w samej nazwie „narodowy", mimo udręki, mimo zakazy, śledztwa, więzienia i kondemnaty dyrektorów i urzędników, ostało się przecie w tylu burzach i przewrotach! Co więcej: przykład Fundatora wciąż znajdował mnogich naśladowców. I rozprzestrzeniała się Bibljoteka z każdym rokiem w coraz to nowych salach. Na zrębie, stworzonym przez Ossolińskiego, na podłożu starych, bezcennych unikatów, pożółkłych mszałów, biblij, psałterzy, pergaminowych statutów, pierwszych wydań Reja, Bielskiego czy Górnickiego, narosła potężna liczba dzieł 180 tysięcy.

A choć wskutek ciągłego rozrostu pomieszczenie okazało się za szczupłe, Zakład nie odmawiał w czasie wojny przytułku zagrożonym kolekcjom, jako ich chwilowy kustosz. Tak udzielono schronienia arcydziełu Matejki Wit Stwosz (własność Jakóba hr. Potockiego), zbiorom hr. Skrzyńskich z Żurawna, obrazom marszałka Stanisława Niezabitowskiego, oraz książnicy ks. Ponińskich z Horyńca, liczącej 40.000 tomów, a pełnej „białych kruków". Z nastaniem stosunków nor­malnych zbiory te wróciły do rąk właścicieli, a ponińsciana przekazane zostały Bibljotece Narodowej w Warszawie.

Im bardziej zaś mnożyły się zbiory, tem większe niosły usługi wszystkim, pra­gnącym prowadzić tutaj studja naukowe. Teraz przewijają się przez Ossolineum setki osób. A nie było i niema do dzisiaj w Polsce historyków i poważniejszych literatów, którzy nie przestąpiliby bodaj raz jeden progu zacisznej pracowni. Za jej stołem spotykało się i spotyka starca i studenta. Szpieg nie stoi już u drzwi Zakładu, więc drużyny młodych uczonych swobodnie chylą się co dnia nad rękopisami czy księgami. Czytelnik znajduje obok wszelkie ogólne wydawnictwa, encyklopedje i słowniki, a w magazynach moc dzieł źródłowych, zawsze przecie ze szczególnem uwzględnieniem kultury polskiej. Z materjałów tych można oczywiście korzystać na miejscu, pod pewnemi zaś warunkami wypożycza je zarząd również do domów.

W sali czytelnianej zupełna cisza, podobnie jak w książnicy, uroczyście milczącej. Tem żywszy zato ruch w biurach, gdzie tworzą się nowe zbiory i katalogują nabytki. Na prawo i lewo przygotowane do załatwienia dzieła, jakich nie powstydziłyby się zamożne zakłady zagraniczne. Skrzypią roboczo pióra przy akompanjamencie monotonnego stukotu maszyn do pisania, otrząsa się pył z dawnych aktów i dobywa na światło dzienne przeszłość, świetną wielkością naszych przodków. Mechaniczna pozornie czynność bibljoteczna kładzie fundamenty pod budowę gmachu współczesnej nauki i kultury. Bibljoteka bowiem w dzisiejszych czasach stała się ważnym i niezastąpionym ośrodkiem, wytwarzającym wszelki ruch umysłowy.

Coraz też większą jest i wymowną liczba pracujących, dziś w jednej tylko czytelni, a niegdyś w dwu czytelniach: 
a) ściśle naukowej, 
b) ogólnej i dla młodzieży. 
Ile osób czytało w początkowych latach 1833-1834, niewiadomo. Później ze względów politycznych zamknął sale te na długo rząd austrjacki. W r. 1853 liczba czytelników wynosiła 5.219; w r. 1855 już 7.046; w r. 1860 przed wybuchem powstania 11.951, a w lat dziesięć potem 8.169. W r. 1871 urządzono specjalną pracownię dla poważnych badaczy naukowych. Odtąd więc przenosi się na nią cały punkt ciężkości korzystania ze zbiorów bibljotecznych. Uzmysłowią to liczby statystyczne.

Roku  Studjowało w pracowni naukowej osób  Wydano dzieł  Wydano rękopisów 
1880  1.959 5.743 806
1890  3.336 8.684 851
1901  5.757 14.660 1.442

Olbrzymi wzrost wykazuje natomiast r. 1913. Pracownia naukowa otwarta była wtedy przez 262 dni 344 razy, służąc łącznie 15.003 osobom, na których użytek wydano 50.586 dzieł w 73.439 tomach, 2.550 rękopisów, 889 autografów i 90 dyplomów. Fre­kwencja w przeciągu lat 20 powiększyła się prawie pięciokrotnie. Zrazu równie żywy ruch panował w czytelni dla młodzieży. Uczęszczało do niej w r. 1880 osób 12.779, w r. 1890 osób 12.880, w r. 1893 osób 9.346, a w r. 1912 osób 3.474. Powodu zmniejszenia się frekwencji w tej czytelni szukać należy w równoczesnem założeniu licznych tanich, a nawet bezpłatnych wypożyczalni i bibljotek gimnazjalnych. Głównie podcięło ją wprowadzenie jednorazowej nauki przedpołudniowej w szkołach. Licząc się z tym faktem, postanowiła dyrekcja w r. 1913 obrócić pełną pięknych wspomnień salę na nowy magazyn.

Na czytelni naukowej, rzecz prosta, odbił się silnie wpływ wojny. Obecnie wraca tu zwolna wszystko do stanu przedwojennego. Ilustruje to zestawienie z lat ostatnich w porównaniu z r. 1913.

PRACOWNIA NAUKOWA.

Rok  Pracowało osób  Wydano rękopisów   Wydano dzieł 
1913  15.003 2.550 50.586
1923  3.299 299 5.590
1924  7.903 1.328 15.858
1925  12.048 866 21.286
1926  15.780 2.073 28.646

Również z każdym rokiem zwiększa się ilość pożyczających do domu:

Rok  Ilość wypożyczających osób  Ilość wypożyczonych dzieł 
1871  103 844
1880  237 6.620
1890  171 4.059
1913  2.751 5.807
1923  1.792 3.285
1924  1.814 3.395
1925  2.106 3.634
1926  2.245 4.186

W parze z rozwojem gałęzi tej Zakładu idą także znacznie zwiększone wydatki na pomnażanie zbiorów. W ciągu lat pięciu 1844-49 wydano wszystkiego 2.960 złr.; w r. 1912 na zakupno i oprawę książek i rękopisów oraz na prenumeratę czasopism 10.498 koron; w r. 1925 obrócono na samo zakupno zbiorów bibljotecznych i muzealnych kwotę 28.331 zł. Z wkładów czynionych przezornie posiadło Ossolineum niektóre działy, np. czasopism, najpełniejsze w Polsce.

Gromadzi się też nieustannie, bez względu na koszta, czcigodne zabytki. Co ciekawsze z nich wystawiono, jak wspomnieliśmy, w gablotach. Toż podziwiamy tu: inkunabuły polskie, pierwodruki najwybitniejszych pisarzy staropolskich, książki z bibljoteki Zygmunta Augusta. Dalej: pięknie iluminowane rękopisy od w. XII poczynając, ważne średniowieczne teksty polskie, jak Żywot św. Błażeja z w. XIV, Rachunki dworu Władysława Jagiełły, Kroniki Kadłubka i Galia. Wreszcie nowsze już a sercu naszemu tak drogie: autografy Mickiewicza, prawie wszystką puściznę Słowackiego, a także Asnyka, Sienkiewicza, Kasprowicza, Reymonta, Żeromskiego.

Oczywiście witryny mieścić mogą zaledwie część drobną. A czegóż nie kryją książnice i zabezpieczone dobrze sale? Są w nich przecie Clenodia Długosza, statuty, kroniki, Ada Tomiciana, korespondencja Hozjusza i Kromera, wreszcie prawdziwe marę magnum materjałów do w. XVII. W dziale druków polskich przechowuje Bibljoteka prawie wszystko od Kaspra Hochfedera i Szwajtpola Fioła. Trudno wymienić dokładnie te cimelia, dość zaznaczyć, że przy ostatniej reorganizacji Bibljoteki wydzielono w odrębnem pomieszczeniu 208 inkunabułów i 4.516 druków z wieku XVI. Warto chyba również przypomnieć, że i w dziale obcym, zwłaszcza z dziedziny literatury francuskiej, współzawodniczyć może Ossoli­neum z niejedną książnicą zagraniczną.

Znakomitem dopełnieniem zbiorów bibljotecznych jest Muzeum im. XX. Lubomirskich, które, aczkolwiek jako całość odrębna, łączy się i przenika nawzajem z Bibljoteka ku obopólnej od wieku ko­rzyści. Jak wiadomo, powstało ono z ofiarności ks. Henryka w r. 1823. Część kolekcji otrzymał Zakład jeszcze za życia Twórcy, resztę zaś, mianowicie zbrojownię, obrazy, ryciny i pamiątki historyczne przeniósł do Zakładu dopiero ks. Jerzy w r. 1870. Z biegiem lat pomnażała się coraz więcej ilość tych pamiątek historycz­nych i ciekawych zabytków sztuki i kultury. Wobec przyrostu zarówno drogą zakupna, jak darów musiano nieraz przekształcać Muzeum, aż wreszcie w r. 1921 kustosz Mieczysław Treter dokonał tu zupełnie nowego rozmieszczenia i układu. Nieobojętne zapewne będzie porównanie inwentarzy z lat 1828 i 1926.

Rodzaj inwentarza 1826  1926 
Przedmioty archeologiczne i pamiątkowe  9 3.924
Obrazy  67 1.042
Rzeźby  19 466
Ryciny  1.145 30.648
Monety i medale  4.995 21.274
Bibljoteka podręczna  - 2.023

Prócz pracowni w Bibljotece urządzono także gabinet do studjów w Muzeum. W r. 1880 pracowało 559 osób, w r. 1913 osób 1.201, w r. 1926 osób 567. Zwiedziło zbiory w r. 1913 osób 8.233, a w r. 1926 osób 4.248.

W Muzeum należy wyróżnić dwa działy zasadnicze: 

1) dział historyczno-pamiątkowy, 
2) galerję obrazów

Oddział historyczno-pamiątkowy, ułożony chronologicznie, zaczyna się od zabytków archeologicznych, pomieszczonych w przedsionku. Mamy tu więc wykopaliska z epoki neolitycznej, bronzowej i żelaznej, a wśród nich wiele okazów ceramiki. W jednej z gablot znajdują się przedmioty religijne i dalekiego Wschodu.

Z westybulu przechodzimy do sali I, w której rozwieszono podobizny założycieli, dobrodziejów i urzędników Zakładu. W następnych pokojach, według chronologji, zgromadzono portrety, godne uwagi nie tyle dla zalet artystycznych, ile historyczno-pamiątkowych. 

Tedy najpierw w sali II zbiór portretów, odnoszących się do wieku XV i XVI aż do czasów Zygmunta III, w gablotach zaś najdawniejsze pieczęcie oryginalne i medaljony różnych osobistości z doby reformacji. Nadto siodła rycerskie, kolczugi (tu koszulka jedwabno-złocista, w której pochowany był podkanclerzy Kazimierz Lew Sapieha w Kartuskiej Berezie).

W sali III dalszy ciąg portretów historycznych z wieku XVII, obok zaś rozpięta na ścianie połowa namiotu tureckiego, zdobycz z pod Wiednia króla Jana w r. 1683. Na środku w dwu długich gablotach zabytki dawnego przemysłu artystycznego: wspaniałe pasy słuckie, szkło (np. kielich Sobieskiego), naczynia srebrne, wyroby z kości słoniowej, płaskorzeźby, medaljony (między innemi kałamarzyk i piaseczniczka srebrna, pozłacana, osadzona w takiejże skrzynce, zdobna płaskorzeźbami, z których część wierzchnia przedstawia bitwę pod Beresteczkiem, z napisem: Joan. Casi. Rex Pol. bellum gerit cum Cosacibns et Tataribus, quam Chmielnic incitatur 1649 - spodem pokój z Moskwą i napis: Pax cum Russia).

W następnej sali IV rozwieszono na ścianie drugą połowę rzeczonego namiotu, a na tem tle wizerunki rodziny Sobieskich. Szczególniej ciekawy jest obraz, przedstawiający ucztę, wydaną przez Jana III w Jaworowie dla dyplomatów i gości zagranicznych. Sala ta zawiera także portrety historyczne i sztychy po koniec panowania Augusta III. W gablotach wyłożono oryginalną kolekcję tabakierek z końca XVIII i pierwszej połowy wieku XIX.

W salach V i VI zbrojownia, którą również można się pochlubić. Oddzielna duża gablota chowa oryginalne mundury polskie z r. 1831, w jednej z szafek pamiątki osobiste po Macieju Rybińskim, ostatnim generale rewolucji listopadowej. Z broni palnej przyglądamy się tutaj: działom, moździerzom, garłaczom, wiatrów­kom, strzelbom różnych kształtów, inkrustowanym muszkietom w. XVII, wyrobom domorosłych rusznikarzy - Hucułów, karabinom wojsk naszych, pistoletom. A w broni białej: szpady, florety, rapiery, koncerze, kindżały, jatagany, pałasze, poszczerbione nieraz kordy rycerskie. Jakże wymowne napisy na szablach czy karabelach: „Brałam w niewolę carów - znanam przy Byczynie, w Szwecji i pod Wiedniem wolny Polak słynie!" lub „Nie włócz mię bez honoru - nie dobywaj bez racji!" albo „Wiwat wolność i ojczyzna! Wiwat gorliwość Narodu i Sejmu!" Czasem na klindze wyryta cała epopeja, świadcząca o losach oręża i jego dalekiej wędrówce, skoro spotykamy obok siebie inskrypcje tureckie, francuskie, hiszpańskie i polskie. Wprawdzie ten i ów ze znawców broni podawał niektóre z napisów w wątpliwość, ale nie umniejsza to wcale dydaktyczno-patrjotycznej roli, jaką odegrały one w swoim czasie i odgrywają do dzisiaj.

Z szablami (sala VI) wraca się znów do sali I, poczem przez westybul po schodach idziemy do pokoi muzealnych na I piętrze, gdzie pośród wielu dawnych malowideł religijnych i cechowych osobliwie rzadkim okazem jest obraz wotywny Jana z Ujazdu z Czchowa z r. 1450 (sala I).

W sali II dalszy ciąg portretów historycznych z doby Stanisława Augusta, epoki legjonów, Napoleona, Księstwa Warszawskiego i r. 1831. Tu niechajby oko padło na konterfekty tragicznej Gertrudy Komorowskiej oraz generałów Henryka Dąbrowskiego i Józefa Chłopickiego, na cenny gobelin, przedstawiający uśmierzenie buntu chłopów w r. 1756 przez Michała Kazimierza ks. Radziwiłła, dalej subtelnie cięte w marmurze popiersie Marceliny hr. Worcellowej, bronzowy biust Adama ks. Czartoryskiego. Nie brak też w tej sali takich pamią­tek, jak siodło napoleońskie i maska pośmiertna „boga wojny", drobiazgi po Kościuszce, kolekcja pierścieni historycznych, odznaki z rewolucji francuskiej i z r. 1831.

W sali III pamiątki po bohaterach i poetach wieku XIX. Zatem nawprost wejścia rzeźba o dużej artystycznej wartości: biust marmurowy Mickiewicza, dłóta Dawida d'Angers, sekretarzyk podróżny Słowackiego, liczne portrety wieszcza i bliskiej mu rodziny, w innych zaś witrynach odlewy ręki Niemcewicza i Grottgera i t. d.

Wreszcie w rogu tejże sali: minjaturowe muzeum martyrologji polskiej, cały szereg pamiątek, świadczących, jak niepożyty duch Polski protestował nieustannie przeciw ciemięzcom. Ze wzruszeniem oglądamy grupę więźniów stanu w Kufsteinie, scenę powieszenia Józefa Kapuścińskiego i Teofila Wiśniowskiego we Lwowie w r. 1846, plakat z Litwy po r. 1863: „Gawarit' po polski zapreszczajetsja". Ileż uczuć przedziwnych budzi się wtedy w umysłach zasłuchanych w głosie lat minionych, ile wskazań na przyszłość ?!

Poza tem w gablotach rozliczne przedmioty, które wprowadzają nas w głębokie tajniki życia przeszłych pokoleń, pozwalając życie to chwytać na gorącym uczynku w sprawach jego codzienności, czy będą niemi pasy, klejnoty, stare zegary, czy też wachlarze, tabakierki z minjaturami, spełzłe pukle włosów. Szczególnie dobitna jest mowa minjatur. Każda z nich potrąca bezlik wspomnień, a nad wszystkiem unosi się sentymentalny powiew od ludzi, którzy tu na każdym calu zdołali wyryć silne piętno własnej duszy. W ostatniej sali muzealnej zbiór monet i medali polskich i obcych, liczący około 20.000 numerów. 

Numizmatykę porządkował niedawno prof. Marjan Gumowski i przyznał obok kolekcji Czapskich, zgoła wyjątkową wartość zbiorowi. Ściany gabinetu zdobią akwarele i obrazy olejne Juljusza Kossaka, między niemi rozgłośne dzieła: General Dąbrowski, Kazimierz Pułaski w bitwie pod Barem, a zwłaszcza Wierny towarzysz, próba ilustracji do rzewnej piosenki o żołnierzu. W ten sposób poznajemy już część galerji obrazów, która rozpostarła się w głównym korpusie gmachu, obok Bibljoteki.

Galerja obrazów o górnem oświetleniu zamyka dzieła rzetelnej miary artystycznej. Reprezentowani tu między innymi z naszych: Bacciarelli i Lampi, Norblin, Orłowski, Michałowski, Matejko, (pierwszem swojem płótnem i Unją), Juljusz i Wojciech Kossakowie, Brandt, Pochwalski, Wyczółkowski, Fałat, a z obcych Tycjan, Gerard, Poussin, Vernet, Silvestre, Mengs, Canaletto. W westybulu autoportrety malarzy polskich z początku i połowy XIX stulecia z Rodakowskim na czele i skulptury Zawiejskiego, Barącza i pomniejszych. Imponująco przedstawia się też dział rycin, miedziorytów, sztychów, litografij, szkoły niemieckiej, holenderskiej, francuskiej i angielskiej, oraz rysunków oryginalnych dawnych mistrzów wszystko to przechowywane w tekach. Z tych to tek zwróciło w ostatnich miesiącach uwagę dwadzieścia kilka oryginalnych rysunków Albrechta Dürera. Pierwszorzędni znawcy zagraniczni uznali autentyczność tych arcydzieł, nie tając, iż Muzeum Lubomirskich pobiło ilością ich nawet bardzo poważne zbiory zagraniczne, jak np. w Dreźnie.

Oczywiście w krótkim przeglądzie niepodobna objąć całej zawartości Muzeum. Królewskie komnaty możnaby ustroić w przepych ten i bogactwo. A wszelka rzecz, choćby najdrobniejsza, ma historję swoją. Albo należała ongi do któregoś ze znakomitych przedstawicieli zamierzchłych czasów, albo też prawi opowieści samym wyglądem zewnętrznym. Trafią się zdobyczne rzędy na konie, wschodnie tkaniny, misterne szkatuły czy sprzęciki rzezane w kości słoniowej, koralu lub bursztynie, często od złota cenniejsze. W zetknięciu z niemi wśród starych malowideł i broni wiąże się w duszy polskiej przeszłość z teraźniejszością. Zda się nam, iż słyszymy chrzęst zbroić rycerskich, tupot hufców, wracających z potrzeby grunwaldzkiej, z pól Chocimia czy Kircholmu lub też w triumfie i chwale zwycięstw nad Moskwą. Sale jakby zaludniają się od tłumu królewskich i hetmańskich postaci, barwnych, wspaniałych, pełnych powagi senatorskiej. Bije wtedy żywiej serce, dumne przeszłością ofiarną, oko śmiało patrzy w przyszłość.

VIII. ZASOBY MATERJALNE I DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA

W ciągu stu lat istnienia rozrosły się ogromnie środki materjalne Zakładu. W r. 1817 zapłacił Ossoliński za ruinę pokarmelicką 23.710 złr. Obecnie posiada Instytut: 

  • gmach bibljoteczny z ogrodem przy ulicy Ossolińskich 2; 
  • realność przy ulicy Ossolińskich 11, t. zw. kamienicę Sapiehów, w której znajdują się biura oddziału przemysłowego i Wydawnictwa, ale również i magazyny bibljoteczne; 
  • realność przy ul. Kaleczej 5, gdzie mieści się ekspedycja, zapasy nakładów i introligatornia; 
  • realność w Warszawie przy ul. Nowy Świat 33, zakupioną z kwoty uzyskanej skutkiem sprzedaży wsi Rakowca (natomiast przynależna do tej wsi część lasu Ponory pozostaje nadal dobrem zakładowem); wieś Michalewice, zapisaną przez Albina Rayskiego. 
  • Własnością Ossolineum są też dzisiaj dwie drukarnie: zakładowa i Edwarda Winiarza, a na nie złożyła się również trzecia drukarnia, dawna tłocznia Gazety Lwowskiej. 
  • Zakład posiada też swój warsztat introligatorski, dwie księgarnie, jedną we Lwowie przy pl. Halickim, drugą w Warszawie przy ul. Nowy Świat 69, wreszcie w Krakowie skład druków i wydawnictw przy ul. św. Anny 11. Parę cyfr unaoczni tu rozwój Zakładu i pod względem przemysłowym.

      1924  1925  1926 
    DRUKARNIA ZAKŁADOWA 
    Ilość osób zatrudnionych  49 55 41
    Ilość maszyn drukarskich  10 10 10
    Zużycie wagonów papieru  9 10 10
    DRUKARNIA WINIARZA 
    Ilość osób zatrudnionych  34 50 47
    Ilość maszyn drukarskich  10 10 10
    Zużycie wagonów papieru  6 10 10
    INTROLIGATORNIA ZAKŁADOWA 
    Ilość osób zatrudnionych  35 51 40
    Ilość maszyn intrologatorskich  43 43 43
    ADMINISTRACJA i EKSPEDYCJA
    WYDAWNICTW (bez redakcji) 
    Ilość osób zatrudnionych  27 26 26

    Świetny rozrost materjalny zawdzięcza Zakład, jak już wspominano, przedewszystkiem intratnemu Wydawnictwu książek szkolnych, które od r. 1878 okazało się wprost dobrodziejem Instytutu. Przy poszumie sędziwych drzew ogrodu niegdyś karmelitańskiego furkotały bowiem bez przerwy transmisje, obracające koła rozpadowe ogromnej drukarni. Wieloletnia jej produkcja podniosła i wy­posażyła Zakład krociowemi sumami. A gdy skończyły się dni monopolu, Ossolineum nie rezygnuje z działalności wydawniczej, raczej zmienia teraz i rozszerza typ publikacyj.

    Dyrektor Bernacki, jako kierownik wydawnictw, zdołał pozyskać dla nich zastęp najwybitniejszych autorów. Tak np. spadkobiercy Henryka Sienkiewicza zawarli w r. 1920 z Ossolineum umowę, przyznającą na długo wyłączne prawo przedruku najpoczytniejszych utworów genjalnego powieściopisarza (Trylogia, Krzyżacy, W pustyni i w puszczy). Podobny układ powiodło się sfinalizować z dziedziczką całej puścizny po Kazimierzu Chłędowskim, p. Walerją z Chłędowskich Jabłonowską. Między skontraktowanemi wydawnictwami, zgodnie z wskazaniem Założyciela, wyróż­niono szczególnie historję i literaturę.

    W przededniu uchwalenia konstytucji Rzeczypospolitej pojawił się tani Pan Tadeusz, opracowany przez Józefa Kallenbacha i Jana Łosia, później zaś Grażyna i Konrad Wallenrod w edycji Wilhelma Bruchnalskiego. Opublikowano monografje: Józefa Kallenbacha o Mickiewiczu, o Słowackim Juljusza Kleinera, któremu poruczono też wydanie krytyczne wszystkich dzieł wieszcza. Ukazały się dalej: Literatura rosyjska Aleksandra Brücknera, Literatura polska Bronisława Chlebowskiego, Studja i szkice Ignacego Chrzanowskiego, Początki piśmiennictwa polskiego Jana Łosia, oraz tegoż gramatyki: starosłowiańska i polska, Tadeusza Korzona Dzieje wojen i wojskowości, wreszcie Jana Ptaśnika Monumenta typographica Poloniae XV et XVI saeculorum, nagrodzone przez Polską Akademję Umiejętności. Nie brakło też w doborze tym druków bibljofilskich, jak przekład Ryszarda de Bury Philobiblonu przez Jana Kasprowicza, oraz Album sylwetek portretowych Mieczysława Tretera.

    Rzecz zatoczyła wkrótce tak szerokie kręgi, że należało pomyśleć o wyłącznem już kierownictwie wydawnictw. Ofiarowano je Stanisławowi Łempickiemu, profesorowi Wszechnicy lwowskiej. Prof. Łempicki w ścisłem porozumieniu z dyrektorem działu przemysłowego Alfredem Tęczarowskim ułożył śmiały i różnorodny plan wydawniczy, który znamionuje żywe odczucie naszych poczy­nań naukowych.

    Stąd też nawet w latach ostatnich, wręcz niepomyślnych dla księgarstwa, nie zawahano się przed puszczeniem w obieg dzieł tak poważnych jak: Ludwika Bernackiego Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Karola Badeckiego Literatura mieszczańska w. XVII, Stanisława Zakrzewskiego Bolesław Chrobry, Fredry Pisma, opracowane przez Eugenjusza Kucharskiego, Szkice historyczne i społeczne Franciszka Bujaka i prace pośmiertne Konstantego Wojciechowskiego: Werter w Polsce i Wiek oświecenia, nadto Władysława Tarnawskiego Z Anglji współczesnej, Andrzeja Gawrońskiego Aśvaghosza, przekład wybranych pieśni epicznych i t. d. lub podręczniki : historji źródeł prawa polskiego Stanisława Kutrzeby, psychologji Władysława Witwickiego, etnografji polskiej Adama Fischera, współczesnej wymowy francuskiej Zygmunta Czernego. W ostatnim czasie przystąpiło Wydawnictwo Zakładu do wydawania pisma poświęconego historji kultury i szkolnictwa p. t. Minerwa Polska pod redakcją prof. St. Łempickiego.

    Jako specjalne wydawnictwo Bibljoteki Ossolińskich ogłoszono: Ludwika Bernackiego Pierwszą książkę polską, Bronisława Gubrynowicza Antoni Małecki, Adama Fischera Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego.

    Zakład jest wreszcie patronem-nakładcą czasopisma p. t. Przewodnik Bibljograficzny. Pismo to, rejestrujące naszą twórczość wydawniczą, założone jeszcze w r. 1878, doczekało się teraz sumptem Ossolineum wznowienia. Redagują je urzędnicy Zakładu: Władysław Tadeusz Wisłocki, Mieczysław Gębarowicz i Kazimierz Tyszkowski. Wysiłek finansowy (około 20.000 złotych rocznie) nagradza tutaj pewna korzyść, gdyż egzemplarze redakcyjne i wy­mienne czasopism stają się własnością Bibljoteki. Wogóle bowiem Zakład posyła dziś zagranicę nietylko wyżej wymienione czasopismo, ale i inne wydawnictwa o charakterze bardziej powszechnym. Stąd akcja wymienna, zwłaszcza z krajami słowiańskiemi, przybrała na rozmiarach, czego dowodzi liczba 15 instytucyj swojskich a 112 obcych, zestosunkowanych z Zakładem.

    Już krótki ów zarys wystarcza do stwierdzenia, że Ossolineum było osobliwie ważną i doniosłą placówką w życiu porozbiorowem Polski. Ileż bowiem powstało tutaj cennych wartości, które wzboga­ciły arsenał duchowy nietylko dzielnicy, ale i narodu! A wszystko to z inicjatywy twórczej i chęci obywatelskiej jednego człowieka! Oglądając jeszcze wolną Ojczyznę, umierał on w niewoli, wszelako z głębokiem przeświadczeniem, iż czas letargu spełnić się musi i przyjdzie dzień zmartwychwstania. Ku przybliżeniu onej godziny gromadził księgi, rękopisy, które mówiłyby narodowi o jego przeszłości i przygotowywały na przyszłość. Ossolineum, to wskroś przestrzeni wieków istna „arka przymierza między dawnemi a młodemi laty".

    Najpiękniejsze dzieło, jakiem w dobie ucisku ozdobił się gród kresowy, ocalało nietknięte barbarzyństwem huraganu wojny, wszak i przedtem trwało hartowne mimo ciosy z ręki austrjackiej. Wspaniały mnogością zasług, otoczony umiłowaniem Polaków, bijący żywotnemi siły, wkracza Zakład Narodowy Ossolińskiego w drugie stulecie istnienia. Obchód jubileuszowy Instytutu nie jest tylko świętem lwowskiem, lecz świętem wszystkiej Polski, tem zaś znaczniejszem, iż odbywa się w epoce przełomów.

    Przeto w tę setną rocznicę uchylmyż głowy przed pełnym sławy bytem i uczcijmy ogrom pracy, jaką tu podejmowano według wskazań Założyciela dla wielkiego celu, pracy zawsze czystej a owocnej. Niechże z tej starej książnicy idzie w pokolenia światło mroki tłumiące. Niechaj z niej spływają błogosławieństwa kultury wolnej i wolność zachowującej. Niech ta świątynia wiedzy u wschod­nich rubieży, promieniując na ziemie Rzeczypospolitej, świadczy o bujnym intelekcie i bezustannym trudzie myśli polskiej. Obyśmy przedewszystkiem my sami, a potem wrogowie nasi, tak chętnie obniżający dostojeństwo cywilizacyjne Polski, znaleźli w tej przy­stani nauk odpowiedź na to: czem byliśmy w przeszłości, czem dzisiaj jesteśmy i czem będziemy jutro, „oparci o nieśmiertelną moc polskiego ducha".

    KURATOROWIE, DYREKTOROWIE I URZĘDNICY ZAKŁADU NARODOWEGO IM. OSSOLIŃSKICH

      KURATOROWIE LITERACCY:

    • Jan Wincenty hr. Bąkowski 1818-1826 
    • Henryk ks. Lubomirski 1827-1850 
    • Maurycy hr. Dzieduszycki 1851-1869 
    • Jerzy ks. Lubomirski 1869-1872 
    • Kazimierz hr. Krasicki 1872-1882 
    • Andrzej ks. Lubomirski 1882

      ZASTĘPCY KURATORÓW:

    • Mikołaj Michalewicz 1826-1827
    • Ks. Franciszek Siarczyński 1827-1829 
    • Tadeusz Wasilewski 1829 
    • Ksawery hr. Wiesiołowski 1829-1832 
    • Konstanty Słotwiński 1832-1833 
    • Ignacy hr. Krasicki 1833-1834 
    • Gwalbert Pawlikowski 1834-1847 
    • Jerzy ks. Lubomirski 1847-1851 
    • Antoni Małecki 1869-1872 i 1882-1913 
    • Ignacy Dembowski 1923

      KURATOR EKONOMICZNY: Michał Leliwa Bajer 1913

      DYREKTOROWIE:

    • Ks. Franciszek Siarczyński 1827-1829 
    • Konstanty Słotwiński 1831-1834 (1837) 
    • Witołd Bełza 1916-1920 
    • Adam Fischer 1916-1920 
    • Jerzy Koller 1916-1920 
    • Władysław Tadeusz Wisłocki 1916-1920

      BIBLJOTEKARZE:

    • Kazimierz Piekarski 1921 
    • Kazimierz Tyszkowski 1922-1924 
    • Stefan Inglot 1924 
    • Eugenja Kurkowa 1924 
    • Jan Bronisław Richter 1924 
    • Janina Kelles-Krauzówna 1925

      ARCHIWARJUSZ: Michał Mendys 1925

      AMMANUENSES:

    • Franciszek Ksawery Bełdowski 1847-1850 
    • January Mochnacki 1851 
    • Wojciech Goczałkowski 1851-1853 
    • Felicjan Łobeski 1851-1859 
    • Domicjan Mieczkowski 1859-1860 
    • Mieczysław Romanowski 1860-1863 
    • Lucjan Tatomir 1863-1864 
    • Jan Kanty Pilarski 1864-1867 
    • August Sołtyński 1867 
    • Jan Krechowiecki 1867-1869 
    • Jan Mielnicki 1870 
    • Epifanjusz Jaremowicz 1871-1872 
    • Aleksander Brzostowski 1871-1872 
    • Wilhelm Estreicher 1871-1872

      ASYSTENCI:

    • Stanisław Wasylewski 1907-1910
    • Józef Zaleski 1907-1910
    • Adam Fischer 1910-1916
    • Mieczysław Treter 1910-1911
    • Władysław Tadeusz Wisłocki 1910-1916

      Kuratorowie, dyrektorowie i urzędnicy

    • Witołd Bełza 1911-1916
    • Jerzy Koller 1911-1916

      PISARZE BIBLJOTECZNI:

    • Juljan Aleksander Kamiński 1828-1860
    • Wojciech Madejski 1828-1836
    • Józef Truszkowski 1836-1837
    • January Mochnacki 1837-1851

      SEKRETARZE ADMINISTRACYJNI:

    • Marceli Twardowski 1860-1877
    • Rafał Łępkowski 1877-1884
    • Zdzisław Onyszkiewicz 1884-1890
    • Władysław Bełza 1891-1913
    • Piotr Dziubański 1913-1919
    • Stanisław Olexiński 1919

      RACHMISTRZE:

    • Jerzy Dunin 1857-1862
    • Jan Kanty Pilarski 1862-1864
    • Adam Podoski 1864-1874
    • Teodor Biliński 1874-1885
    • Władysław Pannenka 1885
    • Franciszek Kotiers 1886-1915

      SYNDYCY:

    • Mikołaj Napadiewicz 1824, 1827
    • Erazm Bromirski 1834-1836
    • Klemens Raczyński 1836-1850
    • Aleksander Sękowski 1850-1851
    • Józef Czermak 1851-1852
    • Marceli Tarnawiecki 1852-1869
    • Marceli Madejski 1869-1886
    • Henryk Szydłowski 1887-1889
    • Alojzy Rybicki 1889-1892
    • Jan Kanty Steczkowski 1893-1897
    • Kazimierz Witkowski 1907-1919
    • Mikołaj Bilik 1898-1906, 1919

      STYPENDYŚCI:1830-1914

    • Dzierzkowski Józef 1830-1832
    • Przyłęcki Stanisław 1832-1837
    • Komarnicki Aleksander 1832-1834
    • Deszkiewicz Jan Nepomucen 1832
    • Chądzyński Tadeusz 1832-1834
    • Albinowski Marceli 1833-1840
    • Kownacki Józef 1834
    • Turowski Józef Kazimierz 1834-1836
    • Mochnacki January 1836-1840
    • Czajkowski Ignacy 1837
    • Nidecki Gracjan 1837
    • Orłowski Antoni 1837
    • Piwernetz Antoni 1839-1843
    • Szlachtowski Jan 1839
    • Madejski Marjan 1840-1844
    • Kukurewicz Józef 1840-1843
    • Piwernetz Wojciech 1843-1848
    • Paumann Jan 1844-1847
    • Okuniewski Henryk 1844-1849
    • Stokowski Apolinary 1844-1845
    • Przesmycki Franciszek 1846-1847
    • Krzyżanowski Leopold 1846
    • Magierowski Leon 1847-1849
    • Major Wojciech 1847-1848
    • Tomaszewski Józef 1847-1849
    • Wojtaś Ignacy 1849-1851
    • Okuniewski Telesfor 1849-1853
    • Witkiewicz Tomasz 1850-1856
    • Cinalski Ignacy 1852-1853
    • Terlecki Leon 1852-1853
    • Wolski Władysław 1853-1854
    • Kolarzowski Karol 1854-1857
    • Majewski Marjan 1854-1856
    • Madejski Władysław 1856-1859
    • Wolski Teofil 1856-1858
    • Romanowski Mieczysław 1857-1859
    • Bielawski Bruno 1858-1859
    • Sternal Tomasz 1859
    • Kalicki Bernard 1859-1864
    • Rasiewicz Leonard 1859-1865
    • Chyliński Jan 1859-1868
    • Manasterski Alfred Mieczysław 1864-1867
    • Mierzeński Henryk 1864-1868
    • Urbański Aureli 1865-1868
    • Lipiński Teodor 1865
    • Kociatkiewicz Władysław 1867-1868
    • Piwocki Władysław 1868-1871
    • Dzieduszycki Michał 1868
    • Srokowski Teofil 1868-1871
    • Reifenkugel Karol 1869
    • Górski Henryk 1869
    • Górski Kazimierz 1872-1876
    • Hajdecki Aleksander 1872-1873
    • Jaremowicz Epifanjusz 1872-1873
    • Heck Walery 1872-1874
    • Więckowski Zdzisław 1873-1875
    • Michałowski Emil 1873
    • Sakowicz Franciszek 1873-1875
    • Wiktor Artur Władysław 1873-1874
    • Wisłocki Jan 1874-1877
    • Jaremowicz Porfiry 1874-1876
    • Schatzel Stanisław 1875-1877
    • Lorkiewicz Antoni 1875-1876
    • Zych Franciszek 1876-1880
    • Maurer Roman 1876-1877
    • Gorczak Bronisław 1876-1881
    • Zimmermann Józef 1877-1879
    • Godfrejów Kajetan 1877-1880
    • Czarnik Bronisław 1877-1883
    • Menda Władysław 1877-1882
    • Wagilewicz Michał 1878-1879
    • Heck Korneli 1878-1885
    • Lityński Michał 1879-1883
    • Nacher Teodor 1879-1883
    • Hordyński Zdzisław 1880-1882
    • Borkowski Oktawjan 1880-1881
    • Rybicki Tadeusz 1880-1881
    • Mazanowski Antoni 1881
    • Homiński Kazimierz 1881-1885
    • Żmudziński Franciszek 1881
    • Kraśnicki Tadeusz 1882
    • Ramułt Stefan 1882-1883
    • Mazanowski Mikołaj 1882-1883
    • Budzynowski Włodzimierz 1883-1885
    • Stroner Władysław 1883-1887
    • Schnobrich Edward 1883-1886
    • Czermak Wiktor 1883-1887
    • Szydłowski Leon 1883-1887
    • Dydacki Tomasz 1883-1885
    • Olszewski Mieczysław 1885-1887
    • Budzynowski Stanisław 1885-1887
    • Bieńkowski Piotr 1885-1886
    • Kopia Henryk 1885-1889
    • Staromiejski Józef 1886-1888
    • Zorgier-Troskolański Tadeusz 1886-1889
    • Basiński Stanisław 1887-1890
    • Gorzycki Kazimierz 1887
    • Zygadłowicz Włodzimierz 1887-1890
    • Ferencz Wenanty 1887-1893
    • Nittman Karol 1887-1888
    • Lewicki Jan 1887
    • Sienicki Antoni 1887-1890
    • Sternal Tadeusz 1887-1891
    • Szeliga Mieczysław 1888-1892
    • Gubrynowicz Bronisław 1888-1892
    • Madejski Zbigniew 1889-1890
    • Burzyński Konstanty 1889-1893
    • Linde Marjan 1890-1894
    • Korosteński Zygmunt 1890-1892
    • Zaklika Tomasz 1890-1892
    • Starzewski Marjan 1890-1891
    • Korabiewski Wacław 1890
    • Baranowski Bolesław 1890-1892
    • Sobiński Stanisław 1891-1894
    • Poźniak Zygmunt 1891-1892
    • Gubrynowicz Władysław Marjan 1891-1898
    • Struszkiewicz Władysław 1891-1892
    • Wisłocki Jan 1892-1896
    • Pieracki Jan 1892-1896
    • Malinowski Zygmunt 1892
    • Dropiowski Władysław 1892-1896
    • Witwicki Tadeusz 1892-1894
    • Hełczyński Władysław 1892-1894
    • Czajkowski Karol 1892-1895
    • Wiśmierski Józef 1893-1895
    • Gebert Bronisław 1894-1896
    • Hadaczek Karol 1894-1896
    • Kowalski Karol 1894-1898
    • Wasung Edward 1894-1898
    • Szczurkowski Stanisław 1894-1895
    • Friedberg Jan 1895
    • Woleński Bolesław 1895-1898
    • Kętrzyński Stanisław 1895-1898
    • Komarnicki Celestyn 1895-1896
    • Homme Stanisław 1896-1900
    • Podlacha Władysław 1896-1898
    • Hahn Zygmunt 4896-1897
    • Dzieduszycki Antoni 1896-1897
    • Huber Rudolf 1896-1898
    • Mańkowski Tadeusz 1896-1900
    • Zaleski Mieczysław 1896-1901
    • Bandrowski Bronisław 1898-1900
    • Kotiers Zdzisław 1898-1901
    • Neumann Zygmunt 1898-1900
    • Matłachowski Jan 1898-1900
    • Ostrowski-Bełza Kazimierz 1898-1900
    • Zabielski Stanisław 1898-1902
    • Ruffer Józef 1898-1902
    • Wurst Zygmunt 1900-1902
    • Koncewski Stanisław 1900-1901
    • Despinoix Apolinary 1900-1901
    • Kossowski Stanisław 1900-1901
    • Sadzewicz Antoni 1900-1901
    • Dubanowicz Edward 1900-1902
    • Wąsowicz Władysław 1900-1901
    • Prószyński Marceli 1900-1906
    • Stroński Stanisław 1900-1902
    • Moroń Wojciech 1900-1903
    • Zaleski Józef 1900-1906
    • Rawer Adam 1900-1902
    • Raciborski Tadeusz 1900-1906
    • Mikiewicz Stanisław 1902-1903
    • Krajewski Józef 1902-1904
    • Bator Bolesław 1902-1904
    • Bałaban Tadeusz 1902-1906
    • Kuntze Leonard 1902-1904
    • Koller Jerzy 1902-1906
    • Nanke Czesław 1902-1906
    • Sołtys-Kozaryn Stanisław 1902-1907
    • Wąsowicz Jerzy 1902-1904
    • Pawłowski Bronisław 1904
    • Treter Mieczysław 1904-1909 C
    • zapczyński Tadeusz 1904-1906
    • Wasylewski Stanisław 1905-1906
    • Lewicki Józef 1905-1906
    • Kleiner Juljusz 1905-1908
    • Piętak Jan 1905-1906
    • Vrtel-Wierczyński Stefan 1906-1908
    • Kubala Wawrzyniec 1906
    • Korman Antoni 1906-1910
    • Gluziński Tadeusz 1907
    • Kipa Emil 1907-1910
    • Łempicki Stanisław 1907-1908
    • Paszkudzki August 1907-1908
    • Wisłocki Władysław Tadeusz 1907-1909
    • Fischer Adam 1908-1909
    • Petry Juljusz 1908-1911
    • Wierzbicki Stefan 1908-1909
    • Stachurski Franciszek 1908-1911
    • Wołowski Tadeusz 1909-1911
    • Górecki Jerzy 1909-1914
    • Magierowski Kazimierz 1910-1913
    • Pilawski Zdzisław 1910-1914
    • Sochaniewicz Stefan 1910
    • Sochaniewicz Kazimierz 1910-1912
    • Worosz Leopold 1910-1914
    • Zaleski Juljusz 1910-1912
    • Vrtel Radomir 1910-1913
    • Dajewski Władysław 1910-1914
    • Saloni Juljusz 1911-1913
    • Nartowski Józef 1911-1914
    • Dańko Franciszek 1912-1914
    • Sobolewski Władysław 1912-1914
    • Schnür-Pepłowski Leon 1912-1913
    • Serednicki Józef 1912-1914
    • Kadyi Władysław 1913-1914
    • Remer Tadeusz 1913-1914
    • Tyszkowski Kazimierz 1913-1914

      STYPENDYŚCI: 1914-1919

    • Górecki Jerzy
    • Hartleb Mieczysław
    • Majewski Aleksander
    • Mękarski Stefan
    • Wisłocki Jan
    • Peliński Stanisław
    • Serednicki Józef
    • Twardowska Aniela
    • Tyszkowski Kazimierz

      STYPENDYŚCI I SIŁY POMOCNICZE: 1919-1927

    • Bałabanówna Felicja
    • Bieńkowska Krystyna
    • Blumówna Helena
    • Brückmannówna Ewa
    • Brückmannówna Stanisława
    • Chmielowska Marja
    • Czajkowska Janina
    • Dyrdoniówna Janina
    • Fastnachtowa Helena
    • Flisowska Marja
    • Florczak Alojzy
    • Garczyńska Ewa
    • Gostomska Zofja
    • Grajewski Ludwik
    • Hahnówna Janina
    • Hebetynek Emil
    • Hommelowa Jadwiga
    • Jodko-Narkiewicz Jan
    • KellesKrauzówna Janina
    • Kostecka Janina
    • Kośmiński Stanisław
    • Kropińska Helena
    • Kruszyńska Helena
    • Kurkowa Eugenja
    • Loewlowa Irena
    • Lutman Tadeusz
    • Łosiówna Ewa
    • Majerska Aleksandra
    • Maleczyński Karol
    • Mayerówna Alina
    • Mayerówna Irena
    • Mazankówna Marja
    • Narolska Jadwiga
    • Pajączkowski Franciszek
    • Paulikówna Jadwiga
    • Piwocki Franciszek
    • Podhalicz Jan
    • Przyłuska Anna
    • Rudnicka Regina
    • Rymarowicz Adam
    • Ryżewski Zygmunt
    • Słotwiński Józef
    • Syniewska Barbara
    • Szczepańska Józefa
    • Wojtowiczówna Ewa
    • Żebrowska Zofja

      PRZYPISY

      Powyższy popularny zarys dziejów opracowano przedewszystkiem na podstawie Archiwum Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Nadto uwzględniono wszystkie inne zasoby rękopiśmienne Zakładu, zarówno rękopisy jak autografy.

      R. II, s. 12 Sprawy majątkowe J. M. Ossolińskiego w rkp. 3261. - s. 14 Dowody, pracy w księgozbiorze Stanisława Augusta w rkp. 151, 169, 173, 616 - s. 14 Pamiętnik podróży po Niemczech w rkp. 798. - s. 14 Materjaly dotyczące małżeństwa Ossolińskiego w rkp. 1448, 3261, oraz w autogr. 1169-1171. - s. 14 Memorjaly w sprawie patentu cesarskiego w rkp. 342, 451, 928. - s. 15 Korespondencja Ossolińskiego z Dzierzkowskim w rkp. 525 i 2338. - s. 19-21 Materjaly do genezy Bibljoteki Ossolińskich w rkp. 129, 776, 777, 780, 919,1087,1300-l. - s. 21-23 Linde a Ossoliński wautogr. 796-800, 2174. - s. 23 Korespondencja Ossolińskiego z Antonim Stadnickim w autogr. 2200-2203. - s. 23-24 Korespondencja w sprawie założenia Bibljoteki Ossolińskich w rkp. 541, 919, 4006 i autogr. 2969. - s. 27 Korespondencja Ossolińskiego z uczonymi polskimi w rkp. 488, 780, 783, 907, 921, 1087, 1282, 1284, 1448. - s. 27 Prace slawistyczne Ossolińskiego w rkp. 1287-1294. - s. 27 Prace naukowe Ossoliń­skiego w rkp. 280, 484, 488, 725, 745-50, 763, 784, 786-797, 907, 920, 931-3, 935-6, 1005, 1025-6, 1031 - 2, 1087, 1091 - 1093, 1095-1100, 1116, 1155, 1284, 1295 - 1297, 1304, 3122-3147, 3153-3159, 3232-3234. - s. 28-29 Materjały do ostatnich lat Ossolińskiego w rkp. 546, 907, 1095.

      R. III, s. 33-34 Przewiezienie Bibljoteki Ossolińskich do Lwowa w rkp. 1302, 1303. - s. 36 Inwentaryzacja i opis Bibljoteki w rkp. 1306-1308, 3785, 3786, 3905. - s. 42 W sprawie Al. hr. Fredry rkp. 3230.

      R. IV, s. 51 Protest T. Dzieduszyckiego w rkp. 3793.

      R. V, s. 60-64 Korespondencja A. Bielowskiego w rkp. 2432.

      R. VII, s. 78-84 Materjaly do darów na rzecz Bibljoteki w rkp. 1298, 3778-9, 4757, 4817. - s. 89-95 Muzeum im. XX. Lubomirskich rkp. 481, 941, 1305, 3837.

      BIBLIOGRAFIA  

      1. Album na korzyść pogorzelców. Lwów, 1844. Archiwum domu Sapiehów, wydał A. Prochaska. T. I. Lwów, 1892.
      2. Balzer O., W sprawie Ossolineum (Kurjer Lwowski, 1919, nr. 149, 150, 152-156).
      3. Bałaban J., Zakład Narodowy im. Ossolińskich (Szkoła, 1892).
      4. Bartoszewicz K., Zbrojownia w Zakładzie N. I. Ossolińskich (Szkice społeczne i literackie. Kraków, 1875).
      5. Barwiński E., Bibljoteki, archiwa, muzea (Kwartalnik Historyczny. R. XXXII, 1918).
      6. Batowski A., Niektóre rękopisy księgozbioru Z. N. I. Ossolińskich. Lwów, 1844.
      7. Batowski Z., Przypomnienie Ossolińskiego (Kurjer Lwowski, 1916, nr. 644, 651).
      8. Bibljoteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Lwów, 1842-1844. Serja II, 1847-8. Serja III, 1861-1870.
      9. Bielowski A., Bibljoteki lwowskie (Dziennik Literacki, 1852).
      10. Bluszcz, 1884, nr. 40 (o Fr. Siarczyńskim).
      11. Borkowski St., O obowiązkach bibljotekarza. Lwów, 1829.
      12. Bruchnalski W., Ś. p. dr. Bronisław Czarnik (Pamiętnik Literacki. R. XVI, 1918, s. 168).
      13. Bruchnalski W., Czasopiśmiennictwo galicyjskie 1773-1811 (Stulecie Gazety Lwowskiej 1811-1911. T. I, cz. 1, Lwów, 1911).
      14. Bruchnalski W., Ossolineum (Słowo Polskie, 1919, nr. 151).
      15. Bruchnalski W., Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 8 maja 1817 - 8 maja 1917 (Exlibris, zeszyt II, Lwów, 1918 i odbitka).
      16. Bystroń J., Człowiek i książka. Kraków, 1916.
      17. Chłędowski K., Józef Maks. Ossoliński (Gazeta Lwowska, 1879, nr. 93-96).
      18. Chołoniewski A., Stulecie Ossolineum (Głos Narodu, 1917, nr. 16-17).
      19. Czapelski T., „P. rektor" (Kronika Powszechna, 1913, nr. 42).
      20. Czarnik Br., Daty z lat szkolnych Augusta Bielowskiego (Pamiętnik Literacki. R. IX, 1910 i nad­bitka).
      21. Czarnik Br., Listy Augusta Bielowskiego do Walentego Chłędowskiego. Lwów, 1913.
      22. Czarnik Br., Ossoliński i katedra języka i literatury polskiej na uniwersytecie lwowskim (Pamiętnik Literacki. R. I, 1902).
      23. Czarnik Br., Pierwsze utwory poetyczne Augusta Bielowskiego. Lwów, 1911.
      24. Czarnik Br., Towarzystwo Naukowe we Lwowie 1817-1818 (Pamiętnik Literacki. R. II, 1903).
      25. Czarnik Br., 100.000 (Gazeta Lwowska, 1897).
      26. Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego imienia Ossolińskich. Lwów, 1828-1834.
      27. Dąbkowski Prz., Archiwum berehskie Luba-Radzimińskich. Lwów, 1919.
      28. Dembowski L., Moje wspomnienia. Petersburg, 1898.
      29. Dębicki L., Portrety i sylwetki z XIX stulecia. S. II. Kraków, 1906.
      30. Dębicki Z., Książka i człowiek. Warszawa, 1916.
      31. Dębicki Z., Stulecie Ossolineum (Kurjer Warszawski, 1917, nr. 35).
      32. Dobrovsky J., Korrespondence. Dil II. Vzajemne dopisy Josefa Dobrovskeho a Jifiho Samuele Bandtkeho z let 1810-1827. Dil III. Vzajemne dopisy Josefa Dobrovskeho a J. V. Zlobickeho z let 1781-1807. K vydani upravil Adolf Patera. V Praze, 1906-1908.
      33. Dzieduszycki M., Co się komu należy. Lwów, 1860.
      34. Dzieduszycki M., Przeszłowieczny dziennik lwowski (Przewodnik Naukowy i Literacki, 1875, s. 33-51, 130-144, 238-245).
      35. Dzieduszycki M., Ojczyzna. Lwów, 1867.
      36. Dzieduszycki M., Sprawozdanie Zakładu N. I. Ossolińskich 1851-1859. Lwów, 1859.
      37. Dziennik Literacki, 1865, s. 79-80.
      38. Dziennik Patrjotycznych Polityków. Lwów, r. 1792-1798.
      39. Estreicher K., J. K. Szlachtowski (Tygodnik Ilustrowany, 1872, nr. 214).
      40. Finkel L., Starzyński St., Historja uniwersytetu lwowskiego. Lwów, 1894.
      41. Fischer A., Bronisław Czarnik. Nekrolog (Gazeta Lwowska, 1918, nr. 113).
      42. Fischer A., Linde a Ossoliński (Kronika Powszechna, 1914).
      43. Fischer A., Ofiarność Lwowa na cele naukowe (Nauka polska. T. V, Warszawa, 1925).
      44. Fischer A., Zasługa J. M. Ossolińskiego (Kwartalnik Historyczny, 1918).
      45. Fischer A., Zakład Nar. im. Ossolińskich. Lwów, 1917.
      46. Flach J., Stulecie Ossolineum (Gazeta Wieczorna, 1917, nr. 3485, 3487).
      47. Fournier A., Die Geheimpolizei auf dem Wiener Kongress. Wien, 1913.
      48. Francew W. A., Pisma k'Wiaczesława Hankie. Warszawa, 1905.
      49. Francew W. A., Polskoje sławjanowedenje. Praga, 1906.
      50. Gazeta Lwowska, 1817, nr. 80, 94, 187; 1819, nr. 4, 132, 143; 1825, nr. 17; 1840, nr. 36, 57; 1842, nr. 24, 105, 122, 131; 1843, nr. 122-123; 1845, nr. 31 (Notatki o Z. N. I. Ossolińskich).
      51. Gazeta Poranna, 1917, nr. 3366, 3368, 3374.
      52. Gazeta Wieczorna, 1914, nr. 2456, 2468.
      53. Gębarowicz M., Tyszkowski K., Zakład Naród. im. Ossolińskich we Lwowie. Lwów, 1926. Głos Narodu, 1916, nr. 71.
      54. Grabowski A., Wspomnienia. T. I-II. Kraków, 1909.
      55. Gubrynowicz Br., Antoni Małecki (1821-1913). Lwów, 1920.
      56. Hahn W., Stanisława Dunin-Borkowskiego o obowiązkach bibljotekarza. (Przewodnik Bibljograficzny, 1926, nr. 6).
      57. Hartleb Z., Szabla polska. Lwów, 1926. Horak J., Tri ceśti spisovatele v Halici (Narodopisny Vestnik Ćeskoslovensky, 1915, s. 135-138).
      58. Humnicki Ign., Wiersz w dzień przybycia do Krakowa JW. Józefa Maksymiljana hr. Ossolińskiego (Pamiętnik Warszawski, 1819, s. 477).
      59. Janusz B., Rękopisy numizmatyczne A. Ryszarda w Bibljotece Ossolińskich (Wiadomości Numizmatyczno-archeologiczne, 1917 i odbitka, Kraków, 1917).
      60. Jaworski Fr., Lwowskie znaki bibljoteczne i uzupełnienia. Lwów, 1907-1908.
      61. Kalendarz narodowy. Lwów, 1864, s. 33.
      62. Kallenbach J., List J. M. Ossolińskiego do Jana Śniadeckiego (Kronika Powszechna, 1913).
      63. Kamieński J. A., Bibljoteka Ossolińskich w Wiedniu (Skarbiec Polski. T. I. Lwów, 1859, s. 90 i 110).
      64. Kantecki Kl, Szkice i opowiadania. Poznań, 1883.
      65. Kantecki Kl., Maurycy Dzieduszycki (Tygodnik Ilustrowany, 1877, I, s. 225-8).
      66. Kantecki Kl., Zakład Naród. im. Ossolińskich do r. 1829 (Ateneum, 1877. T. IV, s. 261).
      67. Katalog broni Muzeum im. ks. Lubomirskich. Lwów, 1876.
      68. Kętrzyński W., August Bielowski (Sprawozdanie Zakładu im. Ossolińskich r. 1877).
      69. Kętrzyński W., Katalog rękopisów Bibljoteki Z. N. I. Ossolińskich. T. I-III. Lwów, 1881-1898.
      70. Kętrzyński W., Pisma 1865-1917. Lwów, 1917.
      71. Kętrzyński W., Zakład Narod. im. Ossolińskich. Lwów, 1894.
      72. Klarnerówna Z., Słowianofilstwo w literaturze polskiej lat 1800 do 1848. Warszawa, 1926.
      73. Kłodziński A., Odpowiedź na artykuł bezimiennego autora o Zakładzie N. I. Ossolińskich. Lwów, 1850.
      74. Kłosy, 1875, nr. 504 (Antoni Schneider).
      75. Konczyńska W., Bibljoteka Jagiellońska. Kraków, 1923.
      76. Korzon T, Kościuszko. Kraków, 1894.
      77. Kostecki Pl., Władysław Bełza. Lwów, 1897.
      78. Kraushar A., Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk. T. I-IV, VI. Warszawa, 1900-1906.
      79. Krzemiński St., J. M. Ossoliński (Wielka encyklopedja powszechna ilustrowana. S. II. T. V-VI, s. 739-743).
      80. Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795-1797. Kraków-Warszawa, 1912.
      81. Kurjer Lwowski, 1917, nr. 67.
      82. Kurjer Polski, 1830, nr. 221.
      83. Lam St., Mieczysław Romanowski. Lwów, 1913.
      84. Lam St., Ossolineum 1817-1917 (Ilustrowany kalendarz powszechny galicyjski Winiarza na r. 1918).
      85. Lelewel J., Dzieje bibljotek (Dziennik Warszawski. T. X-XIII).
      86. Linde B., Słownik języka polskiego. T. I. Lwów, 1854. Przedmowa A. Bielowskiego.
      87. Lubomirski J., Zbiór ustaw i dokumentów Zakł. Ossolińskich. Lwów, 1851.
      88. Lubomirski J. T., O bibljotekach w Polsce (Bibljoteka Warszawska, 1877, t. I).
      89. Lwowianin, 1835, s. 175; 1839-1840, s. 93-4 (Niektóre bibljoteki i składy sztuk pięknych w Galicji).
      90. Łobeski F., Zbiór rycin Bibljoteki Ossolińskich (Dodatek do Gazety Lwowskiej, 1855, nr. 45 i n.; 1856, nr. 6 i n.).
      91. Łoziński Wł., O towarzystwie lwowskiem przy schyłku XVIII stulecia. Lwów, 1872.
      92. Mann M., Wincenty Pol. T. I-II. Kraków, 1904-1906.
      93. Martynowski F. K., Z domu i świątyni. Szkice i obrazy z przeszłości Polski. Lwów, 1880.
      94. Menćik F., Die Wegführung der Handschriften aus der Hofbibliothek durch die Französen im Jahre 1809 (Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen des Allerhochsten Kaiserhauses. T. XXVIII, Z. 6).
      95. Mickiewicz A., Melanges posthumes. Publies par L. Mickiewicz. Deuxieme Serie. Paris, 1879.
      96. Mickiewicz A., Rabunek bibljotek i muzeów (Dzieła, wydał T. Pini. Lwów, T. IV, s. 227-231).
      97. Mitteilungen des k. k. Archivrats. T. I. Wien, 1914.
      98. Mnemosyne, 1827, s. 97 (Die Feier des 12 Februars 1828 in Lemberg).
      99. Monumenta Poloniae typographica XV et XVI ss. Vol. I, edidit J. Ptaśnik. Lwów, 1922.
      100. Morelowski M., Muzealne rewindykacje delegacji polskiej w Moskwie (Przegląd Współczesny. T. V, 1926, nr. 48).
      101. N. N., Zakład naukowy i nienaukowi ludzie. Pogląd na polemikę o Zakładzie Ossolińskich. Lwów, 1850.
      102. Niemcewicz J. U., Podróże historyczne. Petersburg, 1859.
      103. Nowa Reforma, 1917, nr. 366. (Ile nam zagrabiono książek).
      104. Orędownik Naukowy, 1843, nr. 48 (korespondencja ze Lwowa o Zakładzie N. I. Ossolińskich); 1844, nr. 16 (odpowiedź na uwagi o Zakł. Ossolińskich). Ossolineum po inwazji (Gazeta Wieczorna, 1915, nr. 2456).
      105. Ossoliński J. M. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej. O pisarzach polskich. T. I-IV. Kraków-Lwów, 1819-1852.
      106. Ossoliński J. M., Wieczory badeńskie. Kraków, 1852.
      107. Ossoliński J. M., Żywot St. Orzechowskiego. Kraków, 1851. Pamiętnik Literacki. R. I. wydał dr. Jan Szlachtowski. Lwów, 1850.
      108. Pamiętnik Lwowski. T. II, 1818, s. 17, 84.
      109. Pamiętnik Warszawski. T. XII, 1818, s. 91, 157.
      110. Parandowski J., 150.000 (Gazeta Lwowska, 1920, nr. 278).
      111. Pawłowicz E., Muzeum im. Lubomirskich. Lwów, 1905.
      112. Pepłowski-Schnür St., Bem. Lwów, 1897.
      113. Pepłowski-Schnür St., Krwawa karta. Lwów, 1896.
      114. Pepłowski-Schnür St., Ossolineum (Tygodnik Illustrowany, 1897, nr. 47 i 48).
      115. Pepłowski-Schniir St., Z przeszłości Galicji (1772-1862). Lwów, 1895.
      116. Petelenz K., Listy do B. Lindego (Sprawozdanie Gimnazjum św. Jacka. Kraków, 1888).
      117. Pol W., Dzieła. T. X. Lwów, 1878.
      118. Pol W., O potrzebie zachowania pomników z przeszłości i znaczeniu ich w czasie dzisiejszym. Kraków, 1868.
      119. Podobizna listu cesarza Franciszka I pisanego do J. M. Ossolińskiego w Wiedniu 23. II. 1809. Lwów, 1851.
      120. Przegląd Powszechny, 1861, nr. 13.
      121. Przewodnik wystawy starożytniczej lwowskiej urządzonej przez Zakład N. I. Ossolińskich w r. 1861. Lwów, 1861.
      122. Przyjaciel Ludu. Leszno, 1834 (I); 1835, s. 41; 1838 (V), s. 403, 411; 1843 s. (X), 105-6; 1848, s. 210.
      123. Przyłęcki St, J. M. Ossoliński jako prefekt c. k. nadwornej Bibljoteki w Wiedniu (Rozmaitości. Lwów, 1835, nr. 13).
      124. Publiczne bibljoteki lwowskie. Zarys dziejów pod redakcją L. Bernackiego. Lwów, 1926.
      125. Rocznik dla archeologów. Kraków, 1873-1874.
      126. Rolle A., Liszt w południowych prowincjach (Gazeta Lwowska, 1911, nr. 181).
      127. Rozmaitości lite­rackie, 1827, II, s. 227, 269-282.
      128. Rozmaitości. Lwów, 1826, s. 112 i n.
      129. Schmitt H., O zbiorach naukowych i artystycznych ś. p. Pawlikowskiego (Czas, 1856 i 1857).
      130. Schneider A., Encyklopedja do krajoznawstwa Galicji. T. I. Lwów, 1868, s. 142.
      131. Semkowicz A., O tajnych wydaniach mickiewiczowskich (Słowo Polskie, 1926, nr. 69).
      132. Siarczyński Fr., Założenie Muzeum Lubomirskich. (Czasopism Naukowy Księgozbioru Ossolińskich, 1828-1829).
      133. Siarczyński Fr., Józef M. Ossoliński (Muzeum Domowe, 1838, s. 145).
      134. Siarczyński Fr., Obraz panowania Zygmunta III. T. I. Lwów, 1828.
      135. Siarczyński Fr., Wspomnienie zasług i dzieł Józ. Maksymiljana hr. z Tenczyna Ossolińskiego (Czasopism Naukowy Księgozbioru Ossolińskich, 1828).
      136. Słowa ostatnie. Opowiadania i wspomnienia uczestników walki o wolność w r. 1863/4. Lwów, 1913.
      137. Speiser A., Bibliotheca Ossoliniana sive catalogus librorum. Cracoviae, 1803.
      138. Sprawozdanie Zakładu N. I. Ossolińskich 1851-1912.
      139. Sprawozdanie Związku Polskich Towarzystw Naukowych 1920 i nast.
      140. Stojowski, Nachricht von dem Hinscheiden des J. M. Ossoliński 1826
      141. Strzecha, 1871, s. 119.
      142. Swieżawski E., August Bielowski (Bibljoteka Warszawska, 1877, T. I).
      143. Szajnocha K., Zakład Nar. im. Ossolińskich (Dziennik Literacki, 1853, s. 382-4, replika na zarzuty Gazety Warszawskiej).
      144. Szczurat W., Ossolineum (Świt. Lwiw, 1917, nr. 1).
      145. Szczurat W., Kopitar i Snihurskij (Zapysky Towarystwa im. Szewczenka. T. 125, 1918).
      146. Szujski J., Dzieła. S. I, t. 7, s. 508-512.
      147. Tarnowski J., Wspomnienie o życiu i dziełach J. M. Ossolińskiego (Roczniki Towarzystwa Król. Przyjaciół Nauk. T. XXI. Warszawa, 1830).
      148. Tokarz W., Galicja w początkach ery józefińskiej. Kraków, 1909.
      149. Tokarz W., Ostatnie lata H. Kołłątaja. T. I-II. Kraków, 1905.
      150. Tokarz W., Pierwsze dezyderaty szlachty galicyjskiej (Studja historyczne ku czci W. Zakrzewskiego. Kraków, 1908, s. 357 - 369).
      151. Treter M., Francois Gerard. Lwów, 1910.
      152. Treter M., Muzea współczesne. Ki­jów, 1918.
      153. Treter M., Pamiątki po Słowackim. Lwów, 1911.
      154. Treter M., Przewodnik po Muzeum im. ks. Lubomirskich we Lwowie. Lwów, 1909. Tygodnik Ilustrowany, 1860, s. 117.
      155. Tygodnik Polski, 1848, s. 349. (O Zakładzie Nar. im. Ossolińskich).
      156. Tyszkowski K., Z dziejów rewindykacji (Kwartalnik Historyczny. R. XXXVIII, 1924, i odbitka).
      157. Tyszkowski K., Bibljoteka Chrzanowskich w Moroczynie (Silva Rerum, 1925, zesz. 4 i odbitka, Kraków, 1925.
      158. Tyszkowski K., Zbiór rękopisów Wiktora Gomulickiego (Kwartalnik Historyczny. R. XXXIX, 1925, zesz. 2 i odbitka).
      159. Tyszkowski K. zob. Gębarowicz M.
      160. Ustawy Zakładu N. I. Ossolińskich. Lwów, 1857.
      161. Vivenot-Zeissberg, Quellen zur Geschichte der deutschen Kaiserpolitik Oesterreichs. Wien, 1882.
      162. Vivenot A., Thugut und sein politisches System. Wien, 1868-1870.
      163. Wasylewski St., Nieznany rękopis kroniki Galla w Bibl. Ossolińskich (Gazeta Wieczorna, 1917, nr. 3817. Kurjer Poznański, 1917, nr. 259).
      164. Wężyk R. Hołd publiczny oddany wiekopomnej pamięci J. M. Ossolińskiego. 1826. Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. T. I. Warszawa, 1906.
      165. Wierzbowski T., Materjały do dziejów piśmiennictwa polskiego. T. II. Warszawa, 1904.
      166. Wisłocki Wł. T. (Wł. Słowiański), Czy można zniemczyć Mazura? (Życiorys dra Wojciecha Kętrzyńskiego). Lwów, 1920.
      167. Wiszniewski M., Historja literatury polskiej. T. I-II. Kraków, 1840.
      168. Wyleżyńska A., Pracownia naukowa Z. N. I. Ossolińskich (Nowa Polska, 1919, nr. 7).
      169. Zacharjasiewicz J., Muza czy Meduza (Dla Stryja. Lwów, 1886).
      170. Zaleski J., Z Ossolineum (Pobudka, 1918, nr. 22: Ossolineum po inwazji ukraińskiej).
      171. Zawadzki Wł., L. Nabielak (Przewodnik Naukowy i Literacki, 1885).
      172. Zawadzki Wł., Literatura w Galicji. Lwów, 1878.
      173. Zawadzki Wł., Muzeum Zakładu im. Ossolińskich (Bibljoteka Warszawska, 1874, T. III, s. 357).
      174. Zbiór dokumentów i ustaw dotyczących Zakładu Nar. im. Ossolińskich. Lwów, 1870.
      175. Zwejgbaum M., O Bibljotece Załuskich i innych bibljotekach polskich w Petersburgu. Warszawa, 1917.

      SPIS RYCIN

      1. Zakład Narodowy im. Ossolińskich: Bibljoteka i Muzeum 
      2. Józef Maksymiljan Ossoliński. Według kopji olejnej Józefa Brodowskiego z pastelu Gabrjeli Bertrand Beyer 
      3. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Dawne wejście do kościoła św. Agnieszki 
      4. Medal ku czci J. M. Ossolińskiego 
      5. Józef Maksymiljan Ossoliński. Według biustu Cyprjana Godebskiego z r. 1860 
      6. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wnętrze wielkiej książnicy 
      7. Franciszek Siarczyński 
      8. Gwalbert Pawlikowski. Według rysunku Al. Rejchana z r. 1843 litogr. Hanfstaengel 
      9. Adam Kłodziński. Według rysunku Szczęsnego Morawskiego 
      10. Henryk Lubomirski. Według akwareli współczesnej 
      11. Jerzy Lubomirski. Według portretu Artura Grottgera 
      12. August Bielowski. Według fotografji 
      13. Antoni Małecki. Według portretu Damazego Kotowskiego 
      14. Wojciech Kętrzyński 
      15. Diagram wzrostu zbiorów 
      16. Marcelina Worcellowa 
      17. Albin Rayski 
      18. Diagram ruchu w pracowni 
      19. Muzeum im. XX. Lubomirskich 
      20. Galerja obrazów 
      21. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, oraz kamienica Sapiehów 
      22. Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. (Hala maszyn) 
      23. Księgarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie


      O historii powstania lwowskiego Ossolineum

      Powrót
      Licznik